Wed, 25 March 2015
សុង គីមសួរ
ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍
«វប្បធម៌រលត់ជាតិរលាយ វប្បធម៌ពណ្ណរាយជាតិថ្កើងថ្កាន» នេះគឺជាពាក្យស្លោកពីបុរាណកាលរបស់ខ្មែរយើងដែលបានឲ្យតម្លៃ យ៉ាងខ្លាំងទៅលើវប្បធម៌ប្រពៃណីដែលបុព្វបុរសបានបន្សល់ទុកដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយឲ្យបានស្គាល់ ព្រោះនេះ គឺជាដួងព្រលឹង និងអត្តសញ្ញាណជាតិ ជាមរតកប្រកបដោយសក្តានុពលក្នុងការចូលរួមចំណែកអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការផ្សារភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងដ៏រឹងមាំពីសង្គមមួយទៅសង្គមមួយ ពីក្រុមមួយទៅក្រុមមួយ ពីបុគ្គលម្នាក់ទៅបុគ្គលម្នាក់ឲ្យចេះរួបរួមជាមួយគ្នាប្រកបដោយភាពសុខដុមរមនា និងគ្មានការរើសអើង។
របាំបុរាណ របាំប្រពៃណី របាំប្រជាប្រិយ ល្ខោន ក៏ដូចជា ឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណនានា សុទ្ធសឹងជាមរតកវប្បធម៌ ដែលដូនតាបានបន្សល់ទុកឲ្យកូនចៅជំនាន់ក្រោយបានស្គាល់ពីដួងព្រលឹងរបស់ជាតិខ្លួន ហើយនាំគ្នាផ្តល់តម្លៃ និងថែរក្សាឲ្យបានគង់វង្សយូរអង្វែង។
បើក្រឡេកមកមើលស្ថានភាពនាពេលបច្ចុប្បន្នវិញ យុវជនខ្មែរមួយចំនួនមិនត្រឹមតែមិនស្គាល់ពីប្រភេទឧបករណ៍តន្ត្រីខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ ជាក់ស្តែងពួកគេថែមទាំងយល់ថា ការលេងឧករណ៍តន្ត្រីបុរាណខ្មែរ គឺបានបង្ហាញពីការមិនទាន់សម័យ ដើរមិនទាន់ការរីកចម្រើននាពេលបច្ចុប្បន្នទៅវិញ។
លោក ផន ចំរើន ដែលបានចំណាយពេលជិត ១០ ឆ្នាំមកហើយ ដើម្បីសិក្សារៀនសូត្រពីឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណខ្មែរ គឺទ្រសោ បានយល់ឃើញថា ចំនួនអ្នកចេះលេងឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណ គឺកំពុងតែជួបហានិភ័យហើយ ដោយសារតែយុវជនខ្មែរមិនបានដឹងឮ និងចាប់អារម្មណ៍ពីសិល្បៈវប្បធម៌របស់ខ្លួននោះឡើយ។
បើតាមរូបលោក បញ្ហានេះ គឺមានកត្តារួមផ្សំមួយចំនួនដូចជា កត្តាការអប់រំ ការហូរចូលវប្បធម៌បរទេសខ្លាំងពេក កង្វះការផ្សព្វផ្សាយនូវវប្បធម៌ប្រពៃណីជាតិតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានាជាដើម។
និស្សិតឆ្នាំទី ៤ នៅមហាវិទ្យាល័យតូរ្យតន្ត្រីឯកទេសទ្រសោ នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ រូបនេះយល់ឃើញថា ការចូលរួមផ្សព្វផ្សាយឲ្យបានកាន់តែទូលំទូលាយ ពីសិល្បៈវប្បធម៌ខ្មែរនៅតាមបណ្តាប្រព័ន្ធផ្វព្សផ្សាយនានា នឹងអាចចូលរួមលើកស្ទួយ និង ក្រើនរំព្ញកដល់កូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយ ជាពិសេសយុវជនឲ្យបានស្គាល់ និងចាប់អារម្មណ៍ឧបករណ៍ភ្លេងខ្មែរយើងកាន់តែប្រសើរឡើង។
លោកថា កន្លងមក បើទោះបីជាមានទិវាវប្បធម៌ជាតិក៏ពិតមែន តែនេះគឺភាគច្រើនទាក់ទាញតែអ្នកដែលរៀនសិល្បៈប៉ុណ្ណោះ យុវជនទូទៅនៅតែមិនមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងដដែល។
ជាក់ស្តែង យុវជន សាម ក្នុងវ័យ ២២ ឆ្នាំ និស្សិតសាកលវិទ្យាល័យន័រតុន បានជ្រើសរើសយកឧបករណ៍តន្ត្រីសម័យ ជាជាងឧបករណ៍បុរាណ។ លោកសាម បានចំណាយពេលរៀនជំនាញលេងឧបករណ៍នេះអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ដោយលោកយល់ថា ការលេងឧបករណ៍តន្ត្រីបុរាណខ្មែរ គឺហួសសម័យបន្តិច។ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយលោកក៏បានពោលដែរថា លោកនៅតែគោរពនូវវប្បធម៌បុរាណខ្មែរជានិច្ច។
លោកពោលថា៖ «ខ្ញុំអត់ចូលចិត្ត [ឧបករណ៍បុរាណ] ទេ ហើយខ្ញុំគិតថា វាអត់ទាន់សម័យសោះឡើយ ដែលយើងទៅណាមកណាស្ពាយឧបករណ៍តន្ត្រីបុរាណ សម័យនេះហើយ គេត្រូវការដើរឲ្យទាន់ការវិវត្តរបស់ពិភពលោក តែមិនមែនមានន័យថា ខ្ញុំមិនស្រឡាញ់ វប្បធម៌បុរាណយើងទេ ខ្ញុំ គឺនៅតែគោរពអ៊ីចឹង»។
បើតាមលោកផ្ទាល់ កត្តាដែលធ្វើឲ្យយុវជនខ្មែរមិនដែលចាប់អារម្មណ៍អើពើពីឧបករណ៍បុរាណរួមទាំងរូបលោកផ្ទាល់ផង គឺដោយសារមិនមានការលើកទឹកចិត្ត ក៏ដូចជាការផ្សព្វផ្សាយ បណ្តុះមោនភាពលើតម្លៃរបស់វប្បធម៌ខ្លួនយើង។
ស្របគ្នានេះដែរ លោក ឈួន សារិន ប្រធានគ្រប់គ្រងកម្មវិធីរបស់អង្គការសិល្បៈខ្មែរអមតៈ យល់ស្របដែរថា កង្វះការផ្សព្វផ្សាយពីសិល្បៈវប្បធម៌បុរាណ គឺជាមូលហេតុមួយក្នុងចំណោមមូលហេតុផ្សេងទៀតដែលធ្វើឲ្យយុវជនមិនមានការចាប់អារម្មណ៍វប្បធម៌ប្រពៃណីរបស់ខ្លួន។
លោកពោលថា៖ «យុវជនខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើចម្រៀងសម័យជាពិសេសនោះគឺ K-pop ហើយខ្ញុំគិតថា សិល្បៈវប្បធម៌បុរាណខ្មែរមិនទាន់ទទួលបានការផ្សព្វផ្សាយគ្រប់គ្រាន់នៅឡើយនោះទេ។ ឧទាហរណ៍ យើងកម្រឃើញសិល្បៈបុរាណនៅតាមទូរទស្សន៍ ឬតាមសាលារៀនណាស់»។
លោកថា៖ «តាមរយៈបទពិសោធផ្ទាល់របស់ខ្ញុំ ខ្ញុំធ្វើការក្នុងវិស័យសិល្បៈ វប្បធម៌យូរប៉ុនណា ខ្ញុំមានចិត្តស្រឡាញ់ប៉ុណ្ណោះដែរ ហើយខ្ញុំយល់ថា ចំណុចនេះ គឺដូចជាប្រជាជនខ្មែរយើងផ្សេងទៀតដែរ។ ពួកគាត់មិនចូលចិត្តអ្វីដែលគាត់មិនស្គាល់ មិនដឹងនោះទេ។ ពួកគាត់ខ្លះមិនដែលឮចម្រៀងប្រពៃណី ឬឃើញឧបករណ៍បុរាណផង អ៊ីចឹងវាពិបាកណាស់ឲ្យពួកគាត់មកចាប់អារម្មណ៍ មកស្រឡាញ់ ដែលខុសស្រឡះពីចម្រៀងសម័យដែលគាត់ឃើញ និងឮជារៀងរាល់ថ្ងៃ»។
ត្រង់ចំណុចនេះដែរ លោក ថៃ នរៈសត្យា រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានលើកឡើងថា គេមិនអាចធ្វើការទប់ស្កាត់ដោយងាយពីការហូរចូលនៃវប្បធម៌របស់បរទេសដែលកំពុងតែមានសក្តានុពលខ្លាំងក្នុងពិភពលោក មកកាន់ប្រទេសតូចៗក្នុងពិភពលោក ដែលក្នុងនោះរួមមានប្រទេសកម្ពុជាផងនោះបានទេ។
ដោយឡែកលោកថា៖ «យុវជន គឺជាក្រុមមនុស្សដែលងាយនឹងចាប់យកនូវអ្វីដែលថ្មី ប្លែក ដូច្នេះចង់ ឬមិនចង់ គឺពួកគេនឹងមានទំនោរទៅលើរបស់ដែលថ្មី ជាជាងអ្វីដែលមានតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយនោះ»។
បើតាមលោក ថៃ នរៈសត្យា លោកនៅតែមានសុទិដ្ឋិនិយមថា វប្បធម៌ប្រពៃណីបុរាណរបស់កម្ពុជានៅតែមិនអាចបាត់បង់ទៅដោយងាយនោះទេព្រោះថា វាគឺជាអ្វីដែលជាកេរដំណែល ហើយយុវជននៅតែមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់តាមរយៈការរៀន ការចង់ចេះ ចង់ដឹងពីឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណដែលគេនៅតែឃើញមានសិស្សកំពុងសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ការចូលរួមរបស់យុវជនទៅក្នុងវប្បធម៌ជាតិដែលជាក់ស្តែងនៅក្នុងទិវាវប្បធម៌ជាតិដែលបានប្រព្រឹត្តទៅកន្លងមកកាលពីដើម ខែមីនា ឆ្នាំ ២០១៥ ជាដើម។
ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជា គឺភាគច្រើនជាមនុស្សវ័យក្មេង ហើយពួកគេមិនសូវចូលចិត្ត លេងឧបករណ៍បុរាណ ចំណុចនេះ លោក ឈួន សារិន ប្រធានគ្រប់គ្រងកម្មវិធីរបស់អង្គការសិល្បៈខ្មែរអមតៈ បានលើកឡើងថា វាជាហានិភ័យធំបំផុតរបស់ឧបករណ៍តន្ត្រីខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ដោយសារកង្វះការគាំទ្រពីប្រជាជនកម្ពុជាខ្លួនឯង។
ជាទូទៅ ភាគច្រើនអ្នកដែលចូលចិត្ត និងរៀនឧបករណ៍បុរាណ ឬរបាំបុរាណ សុទ្ធតែកើតចេញពីការស្រឡាញ់ និងចង់ថែរក្សាវប្បធម៌ជាតិឲ្យបានគង់វង្សដូចជាកញ្ញា ឆែ ដានី នេះជាដើម។
កញ្ញា ឆែ ដានី បច្ចុប្បន្នកំពុងសិក្សាឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណខ្សែដៀវជាមួយនឹងគ្រូមកពីអង្គការសិល្បៈខ្មែរអមតៈ បានឲ្យដឹងថា ដោយសារតែទឹកចិត្តស្រឡាញ់ និងការបារម្ភភ័យខ្លាចបាត់បង់សិល្បៈបុរាណខ្មែរនោះហើយ ទើបកញ្ញា ខិតខំប្រមូលគ្នាបានប្រមាណជា ៥ នាក់ដើម្បីមានលទ្ធភាពហៅគ្រូមកបង្រៀន។ មកទល់នឹងពេលនេះ មានរយៈពេល ៦ ខែ ហើយដែលក្រុមរបស់កញ្ញាបានសិក្សាជំនាញកូតខ្សែដៀវនេះ។
ឧបករណ៍ខ្សែដៀវ ដែលកញ្ញា ឆែ ដានី បានទទួលស្គាល់ថា វាមានការពិបាកមែនទែនក្នុងការរៀន ជាឧបករណ៍មួយប្រភេទ ដែលមានអាយុកាលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ តាមរយៈការសង្កេតឃើញឧបករណ៍នេះមានឆ្លាក់រូបភាពជាប់នឹងក្បាច់ផ្ដែររចនាប័ទ្មសំបូរព្រៃគុកនៅសតវត្សរ៍ទី ៧ ឆ្លាក់ នៅនឹងជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័ន ប្រាសាទអង្គរវត្ដ ដែលបានកសាងឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ៩ រហូតដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣ ។ រូបចម្លាក់ទាំងនោះបញ្ជាក់ថា ឧបករណ៍ខ្សែដៀវនេះមានមុនសតវត្សរ៍ទី ៧ ទៅទៀត ហើយមានប្រយោជន៍សំខាន់ណាស់ក្នុងសង្គម ទើបដូនតាសម័យនោះយកមកឆ្លាក់ជាប់នឹងជញ្ជាំងប្រាសាទបែបនេះ។
និស្សិតឆ្នាំទីពីរ ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញរូបនេះក៏បានសំណូមពរដល់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាពិសេសនោះ គឺទូរទស្សន៍ សូមឲ្យមានការចាក់ផ្សាយពីសិល្បៈវប្បធម៌បុរាណខ្មែរឲ្យបានច្រើន ដើម្បីជាការក្រើនរំព្ញកដល់កូនខ្មែរ ជំនាន់ក្រោយឲ្យនាំគ្នាស្រឡាញ់ និងថែរក្សា លើកស្ទួយសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិយើង ឲ្យសមទៅនឹងពាក្យស្លោកដែលថា «វប្បធម៌ជាតិរស់ ឈ្មោះជាតិថ្កើងថ្កាន»។
តើធ្វើដូចម្តេចទើបអាចបណ្តុះគំនិតយុវជនឲ្យស្រឡាញ់ឧបករណ៍បុរាណ និងលើកស្ទួយវប្បធម៌ជាតិ?
កន្លងទៅ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយផ្សព្វផ្សាយចំណេះដឹង និងបំផុសចលនាយុវជនឲ្យហ្វឹកហាត់បង្កើតស្នាដៃថ្មី ដើម្បីចូលរួមថែរក្សា ការពារលើកតម្កើង និងអភិវឌ្ឍវប្បធម៌ជាតិ សំដៅរួមចំណែកកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលអវិជ្ជមាននៃវប្បធម៌បរទេសផងដែរ។
យោងតាមឯកសារស្តីពីទិវាវប្បធម៌ជាតិថ្ងៃ ៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០១៥ ក្រោមប្រធានបទ «យុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិ» រាជរដ្ឋាភិបាល គឺចង់អប់រំ និងបណ្តុះបណ្តាលយុវជនខ្មែរ ពិសេសសិស្សសាលាឲ្យយល់ដឹងពីតម្លៃពិត និងបច្ចេកទេសសម្តែងសិល្បៈប្រពៃណីជាតិដូចជា របាំ ភ្លេង និងចម្រៀងបុរាណ ប្រពៃណី និងប្រជាប្រិយព្រមទាំងល្ខោននាដកម្មប្រជាប្រិយខ្មែរគ្រប់ប្រភេទសំដៅជំរុញឲ្យមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់ ស្មារតីរក្សា និងការពារឲ្យមានចីរភាព និងរីកចម្រើន នាពេលអនាគត។
ដើម្បីអាចបណ្តុះគំនិតយុវជនឲ្យស្រឡាញ់ឧបករណ៍បុរាណ និងលើកស្ទួយវប្បធម៌ជាតិ បើតាមគំនិតរបស់លោក ឈួន សារិន ប្រធានគ្រប់គ្រងកម្មវិធីរបស់អង្គការសិល្បៈខ្មែរអមតៈ បានឲ្យដឹងថា គេត្រូវការការជំរុញលើកទឹកចិត្ត និងការណែនាំពួកគេឲ្យស្គាល់ឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណជាមុនសិនមុននឹងអាចឲ្យពួកគេចាប់ អារម្មណ៍ចង់រៀន និងចូលរួមថែរក្សា។
លោកបាននិយាយថា៖ « វាជាគំនិតល្អផងដែរ សម្រាប់ក្រសួងអប់រំយុវជន និងកីឡា ប្រសិនបើគាត់អាចបញ្ចូលមុខវិជ្ជាភ្លេងបុរាណខ្មែរ ទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាព្រោះដូចអ្វីដែលខ្ញុំបានលើកឡើងអ៊ីចឹង អ្នកត្រូវការស្គាល់ឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណខ្មែរជាមុនសិន ទើបអាចមានការចូលចិត្ត ចាប់អារម្មណ៍ ចង់រៀន ស្រឡាញ់ និងចូលរួមថែរក្សាភ្លេងបុរាណទាំងនោះ»។
ឆ្លើយតបទៅនឹងចំណុចនេះដែរ លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ ហង់ ជួនណារ៉ុន បានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងផងដែរថា ការពិតទៅក្រសួងអប់រំក៏មានកម្មវិធីដាក់បញ្ចូលការរៀនឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាដែរ តែអ្វីដែលជាបញ្ហាប្រឈមខ្លាំងបំផុតនោះ គឺកង្វះខាតគ្រូបង្រៀន ដូច្នេះហើយទើបខាងក្រសួងបានអនុវត្តកិច្ចការនេះទៅតាមស្ថានភាពជាក់ស្តែងដោយសហការជាមួយនឹងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលដោយផ្ទាល់។
លោកបាននិយាយថា៖ «ជារៀងរាល់ឆ្នាំ យើងតែងតែបានដាក់ប្រកាសរើសគ្រូដែលអាចបង្រៀនឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណដល់សិស្សានុសិស្សនៅតាមសាលារដ្ឋ តែយើងរកមិនបាន ព្រោះពួកគាត់មានទំនោរទៅធ្វើការនៅកន្លែងផ្សេងច្រើនជាង អ៊ីចឹងហើយ យើងក៏បានសហការដោយផ្ទាល់ជាមួយសាលារដ្ឋ [ទាំងឡាយណា] ដែលមានអង្គការដៃគូជួយ ហើយយើងនឹងសហការគ្នាតែម្តង»៕
គឺពិតជាលំបាកណាស់ ក្នុងការអូសទាញមនុស្សសម័យថ្មីឲ្យបែរទៅចូលចិត្ត និងចង់ថែរក្សាកេរតំណែលសិល្បៈបុរាណខ្មែរ។ ទោះបីជាប្រទេសថៃ ក៏ដោយ ក៏ឪថា រដ្ឋាភិបាលក៏ព្រួយបារម្ភ ដែរ។
ដំណោះស្រាយ គឺមានតែ រាជរដ្ឋាភិបាល ទេ ដែលត្រូវតែដឹងថាធ្វើយ៉ាងណា។
ទី ១) បើសង្គមបច្ចុប្បន្ន ចេះតែងាកចេញទៅរកវប្បធម៌ កូរ៉េ ឬក៏ស្អីនោះ ក៏ឲ្យវាទៅ សិនទៅ ។ ព្រោះគេគួរតែសំគាល់ថា នៅតាម ខុនសឺតប្រចាំសប្តាហ៍របស់ទូរទស្សន៍និមួយ ! ប្រសិនបើអ្នកចំរៀងណាម្នាក់ឡើងច្រៀងចំរៀងចាស់របស់លោកតាសាមុត និង នាងរស់ សិរីសុទ្ធា គឺពុំមានអ្នាកណាទះដៃ ហោរកញ្ជ្រៀវ ទេ។ តែបើឃើញ សិរីមន្ត ឃើញព្រាប សុវត្ថិ ឡើងមករាំដូចស្វា ពេលនោះ គេឃើញថា ប្អូន ក្មួយៗ យើង សប្បាយ ហោរកញ្ជ្រៀវ លើកដៃលើកជើង ទះដៃបន្ទរយ៉ាងសប្បាយ។ មិនខុសពីលោក ហ៊ុនសែន បាននិយាយ ការទទួលយកវប្បធម៌ ការចម្លងវប្បធម៌ ពីគេមក គឺជាការទទួលយកដោយគ្មានបង្ខំ គឺដោយស្ម័គ្រ ដូចនេះ កុំចោទប្រកាន់។ សរុបឲ្យខ្លី គឺយុវជនខ្មែរ កំពុងតែពុលជាមួយ វប្បធម៌សិល្បៈរបស់កូរ៉េ របស់ថៃ តែទាំងអស់ហ្នឹង។ ដូចនេះហើយ ដែលនាំឲ្យក្រុមហ៊ុនថតថាស និងក្រុមអ្នកសិល្បៈយើង យល់ថា ជាឱកាសសម្រាប់រកលុយ គឺខិតខំផលិត ចម្រៀងរបាំ បែបស្វា ឆ្កួតលីលានេះ មកច្រៀង មកសំដែង ដោយពុំមានអៀនខ្មាស់ ដូចជា ព្រាប សុវត្ថិ និងខេមរៈ សិរីមន្ត ដែលតែងតែនិយាយថា ខ្លួនកំពុងលើកស្ទួយវប្បធម៌ ជាតិ ។ ជាតិ អី គឺ ជាតតុយ!!!
ទី២) រដ្ឋាភិបាល ត្រូវតែលើកំពស់ការប្រឹងប្រែងពង្រឹងក្រសួងវប្បធម៌ ក្រសួងទេសចរណ៍ ក្រសួងពត៌មាន ឲ្យប្រឹងបង្កើតកម្មវិធីប្រឡងប្រជែងសិល្បៈខ្មែរបុរាណ ដោយមានពានរង្វាន់ ឲ្យបានច្រើន ដើម្បីទាក់ទាញយុវជន យើង មកវិញ។ ព្រោះមនុស្សត្រូវការលុយ។
៣) ត្រូវពិនិត្យមើលកម្មវិធីរបស់ក្រុមហ៊ុន និងទូរទស្សន៍មួយចំនួន ដែលកំពុងតែឆ្កកួតលីលា លើកទឹកចិត្ត ឲ្យពួកសិល្បករដែលចម្លងវប្បធម៌បរទេស អាចទទួលផលរាប់ពាន់ រាប់ម៉ឺនដុល្លា ពីការរាំរបាំស្វា ដូចព្រាប សុវត្តជាដើម។ កត្តាទាំងនេះ ដែលនាំយុវជន មើលឃើញពីលទ្ធភាពនៃការរកចំណុលតារយៈសិល្បៈលីលានេះ។
៣) រដ្ឋាភិបាល ត្រូវលើកទឹកចិត្ត មានគោលនយោបាយថែទាំសិល្បៈករចាស់ ក្នុងលក្ខខ័ណ្ឌជាការរបបប្រាក់ខែ ឬប្រាក់សៅននិវត្តន៍ ទោះជាគាត់មិនមែនជាអ្នករាជការ ជាមន្ត្រីរដ្ឋក៏ពិតមែន តែគួរស្រង់ឈ្មោះឲ្យអស់ ដាក់ចូលក្រសួងសង្គមកិច្ច ដើម្បីឧបត្ថម្ភប្រាក់ប្រចាំខែ យ៉ាងហោចណាស់ ២០០០០០ រៀល ឲ្យគាត់ទៅ។ ពេលឃើញដូចនេះ ហើយ ទើបមនុស្សទាំងឡាយមើលឃើញពីការគិតគូររបស់រាជរដ្ឋាភិបាល និងចាប់ផ្តើម បែរមកក្រោយ។ មិនគួរណា ទុកឲ្យសិល្បករចាស់ៗ ដែលគ្នាខិតខំបម្រើប្រទេសជាតិក្នុងវិស័យវប្បធម៌ចម្រៀងដ៏កម្រ ថិតក្នុងជីវភាពកំសត់ ស្រែកដង្ហោយតាមសារពត៌មាន ទើបបាននាំគ្នាយកអំណោយ ទៅជូន តាមបែបប្រជាភិថុតិ ទៅវិញ និងពុំមាននិរន្តភាព។
ប្រហែលជានៅមានមធ្យោបាយច្រើនទៀត ដែលល្អជាងនេះ។ យើងមិនបាច់ដាក់របង មិនឲ្យគេចូលផ្ទះយើងទេ តែយើងត្រូវតែមានអ្វី មួយ ដែលអាចធ្វើកូនយើង មិនស្រឡាញគេ គឺត្រូវធ្វើស្នេហ៍។ មន្តអាគមន៍ខ្លាំងជាងគេ គឺលទ្ធភាពនៃការរកប្រាក់ចំណូលតាមរយៈសិល្បៈខ្មែរ ។ ឧទហរណ៍ ដោយសារតែពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បានផ្តល់ឱកាសរកចំណូលដោយភ្លេងការ ដូចនេះ ក៏មានយុវជនយើង ខំរៀនច្រៀងភ្លេងការដែរ។