ដោយ ខាន់ លក្ខិណា
2025.03.11
RFA
រូបថតឯកសារ៖ (ឆ្វេង) លោក រ៉ូឌ្រីកូ ឌុយទែរ៍តេ (Rodrigo Duterte) អតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន និងអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ប្រធានព្រឹទ្ធសភាបច្ចុប្បន្ន ក្នុងកិច្ចប្រជុំអាស៊ាន។ (រូប៖ ហ្វេសប៊ុក ASEAN Information Center)
មន្ត្រីបក្សប្រឆាំង និងអ្នកឃ្លាំមើល លើកឡើងថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងមានវាសនាដូចអតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ដែលត្រូវបានតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិចាប់ខ្លួនពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។ សកម្មជននយោបាយ ជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទាំងក្នុងក្រៅប្រទេស រួមជាមួយអង្គការជាតិ និងអង្គការអន្តរជាតិ ព្រមទាំងគណបក្សប្រឆាំង សហការគ្នាប្រមូលភស្តុតាងប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) ឱ្យបានឆាប់។
ស្របពេលដែលតុលាការបារាំង គ្រោងបើកសវនាការ នៅថ្ងៃទី១៩ ខែមីនា ដើម្បីជំនុំជម្រះសំណុំរឿងបោកគ្រាប់បែកសម្លាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ ១៦នាក់ និងរបួសជាង ១៥០នាក់ កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៧ ដែលមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រព្រឹត្តរបស់លោក ហ៊ុន សែន មេអង្គរក្សគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន លោកឧត្ដមសេនីយ៍ ហ៊ីង ប៊ុនហៀង និងនាយករងខុទ្ទកាល័យលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត គឺលោកឧត្ដមសេនីយ៍ ហ៊ុយ ពិសិដ្ឋ នោះ ក្រុមសកម្មជន និងអ្នកនយោបាយប្រឆាំង បានជំរុញឱ្យបង្កើនចលនាប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិថែមទៀត។
យុវជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិប្រចាំប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងលោក មាស ពិសាល ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរី ថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស រួមទាំងអង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិនានា ដែលធ្វើការលើវិស័យប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស យុត្តិធម៌ និងនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា គួរតែសហការគ្នាប្រមូលភស្តុតាងប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ។ លោកថា បាតុករពលរដ្ឋខ្មែរជាង ១.០០០នាក់ នៅប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងថ្មីៗ នេះ បានមូលមតិគ្នា ចង់ឱ្យមានការប្ដឹងផ្ដល់លោក ហ៊ុន សែន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ហើយបើប្ដឹងកាន់តែឆាប់ កាន់តែល្អ ពីព្រោះប្រទេសកម្ពុជា កំពុងធ្លាក់ចូលក្នុងគ្រោះអាសន្ន ឧក្រិដ្ឋកម្ម និងការបំផ្លិចបំផ្លាញប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់វិស័យ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ក្រុមគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន។
លោក មាស ពិសាល៖ «យើងជាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលស្រឡាញ់យុត្តិធម៌ ដែលពួកយើងចង់ឱ្យមានយុត្តិធម៌ ហើយក៏ដូចជាយើងចង់លុបបំបាត់អំពើអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ អំពើកាប់សម្លាប់ អំពើជិះជាន់បែបផ្ដាច់ការហ្នឹង គឺយើងតែងតែស្រមៃ ចង់ឃើញតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ គឺធ្វើការកាត់ទោសទៅលើលោក ហ៊ុន សែន»។
ការជំរុញនេះ ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីប៉ូលិសអាំងទែប៉ូល សហការជាមួយប៉ូលិស ហ្វីលីពីន ចាប់ខ្លួនអតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន លោក រ៉ូឌ្រីកូ ឌុយទែរ៍តេ (Rodrigo Duterte) ដាក់ឃុំឃាំងតាមដីការបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
បណ្ដាញព័ត៌មាន ស៊ីអិនអិន (CNN) របស់អាមេរិករាយការណ៍ នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ថា លោក ឌុយទែរ៍តេ (Duterte) អាយុ ៧៩ឆ្នាំ ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឯអាកាសយានដ្ឋានរដ្ឋធានីម៉ានីល ក្នុងដំណើរវិលត្រឡប់ពីទីក្រុងហុងកុង ចូលមកប្រទេសហ្វីលីពីនវិញ នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនានេះ។ ការិយាល័យទំនាក់ទំនងប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ឱ្យដឹងថា បច្ចុប្បន្ន លោក ឌុយទែរ៍តេ កំពុងស្ថិតក្នុងការឃុំឃាំងរបស់អាជ្ញាធរ។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់ការិយាល័យទំនាក់ទំនងប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនថា ការិយាល័យរបស់ប៉ូលិសអាំងទែប៉ូល (Interpol) នៅទីក្រុងម៉ានីល បានទទួលច្បាប់ចម្លងជាផ្លូវការនៃដីកាចាប់ខ្លួនពីតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ហើយនៅពេលលោក ឌុយទែរ៍តេ មកដល់ហ្វីលីពីន អគ្គរដ្ឋអាជ្ញាបានបង្ហាញដីកាចាប់ខ្លួនអតីតប្រធានាធិបតីរូបនេះ អំពីបទឧក្រិដ្ឋ កម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
បណ្ដាញព័ត៌មាន ស៊ីអិនអិន (CNN) ផ្សាយថា ក្នុងអំឡុងពេលកាន់តំណែងប្រធានាធិបតីពីឆ្នាំ២០១៦ ដល់ឆ្នាំ២០២២ លោក ឌុយទែរ៍តេ បានធ្វើយុទ្ធនាការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀនដ៏ឃោរឃៅ ដែលបានសម្លាប់មនុស្សជាង ៦.០០០នាក់។ CNN ផ្សាយថា ការស្លាប់ជាង ៦.០០០នាក់នេះ គឺយោងតាមទិន្នន័យរបស់ប៉ូលិសហ្វីលីពីនប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ អ្នកឃ្លាំមើលជឿថា ចំនួនអ្នកស្លាប់ ដោយសារការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ អាចខ្ពស់ជាងនេះ ហើយអ្នកស្លាប់ភាគច្រើនជាយុវជនពីគ្រួសារក្រីក្រ ដែលត្រូវបានបាញ់សម្លាប់គ្មានប្រណី ដោយប៉ូលិស និងខ្មាន់កាំភ្លើង។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរី នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ថា រឿងដែលកើតឡើងនៅប្រទេសហ្វីលីពីន ក្រោមការដឹកនាំ លោក ឌុយទែរ៍តេ និងស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជាសម័យលោក ហ៊ុន សែន ខុសគ្នាដូចមេឃ និងដី។ លោកថា លោក ហ៊ុន សែន មិនបានប្រព្រឹត្តអ្វីជាឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិនោះទេ ហើយថា បើអ្នកណាមិនអស់ចិត្ត ពួកគេមានសិទ្ធិប្ដឹងទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ។
លោក សុខ ឥសាន៖ «ការដឹកនាំរបស់សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន មិនមែនមានទោសកំហុសអ្វីធ្លាក់ទៅដល់ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ឬប្រឆាំងនឹងសិទ្ធិមនុស្សអី ។ល។ ទេ មិនដូចលោក ឌុយទែរ៍តេ ទេ ព្រោះលោក ឌុយទែរ៍តេ នឹងខ្ញុំយល់ ក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ក៏គាត់ប្រើវិធានការក្ដៅ ដើម្បីបង្ក្រាបបទល្មើសគ្រឿងញៀនហ្នឹង។ អាហ្នឹងជារឿងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់ ក្នុងការទទួលខុសត្រូវរបស់គាត់»។
ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី សកម្មជននយោបាយប្រឆាំងថា ឧក្រិដ្ឋកម្មនៅកម្ពុជា ក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន សាហាវជាងនៅហ្វីលីពីនសម័យលោក ឌុយទែរ៍តេ ទៅទៀត ពីព្រោះលោក ឌុយទែរ៍តេ សម្លាប់ជ្រុលដៃក្នុងយុទ្ធនាការបោសសម្អាតគ្រឿងញៀន ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន ធ្វើឧក្រិដ្ឋកម្មបំផ្លាញពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលចង់បានប្រជាធិបតេយ្យ និងយុត្តិធម៌សង្គមទៅវិញ។
សកម្មជន ដែលកំពុងភៀសខ្លួនក្រៅប្រទេស លោក ខឹម មុន្នីកុសល ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា រដ្ឋាភិបាលក្រុមគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន ហាក់ដូចជាកំពុងមានមោទនភាព នឹងការដឹកនាំដោយប្រព័ន្ធឧក្រិដ្ឋកម្មគ្រប់ទម្រង់របស់ខ្លួន។ លោកថា ប្រព័ន្ធបែបនេះ កំពុង បំផ្លាញជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋ ឱ្យធ្លាក់ខ្លួនក្រីក្រ វ័ណ្ឌកដោយបំណុល និងការឆបោក ព្រមទាំងគំរាមកំហែង ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញជីវិតប្រជាពលរដ្ឋរាល់ថ្ងៃ។ ដូច្នេះ លោកថា ការប្ដឹងមេដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលត្រកូល ហ៊ុន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ឱ្យបានឆាប់ គឺជាការចាំបាច់បំផុត។
លោក ខឹម មុន្នីកុសល៖ «ការបណ្ដែតបណ្ដោយឱ្យគាត់ [លោក ហ៊ុន សែន] និងក្រុមគ្រួសារគាត់នៅតែមានសេរីភាព ហើយបន្តប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាច្រើនបន្តទៅទៀត វានឹងបង្កជាហានិភ័យធ្ងន់ធ្ងរទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ជាពិសេស គឺការសម្លាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយការបំផ្លិចបំផ្លាញសេដ្ឋកិច្ចជាតិ មិនធ្វើឱ្យប្រទេសកម្ពុជាអាចរីកចម្រើនទៅមុខ ហើយឈានទៅដល់ការបាត់បង់ទឹកដី មិនអាចការពារបាន ពីប្រទេសជិតខាង ដែលមានមហិច្ឆតា ដែលចង់លេបត្របាក់ប្រទេសកម្ពុជាទៀតផង»។
អតីតមេដឹកនាំ និងមេដឹកនាំប្រទេសក្នុងតំណែង នៅតំបន់អាស៊ាន ដែលជាប់ក្ដីក្ដាំនៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ មិនមែនមានតែលោក ឌុយទែរ៍តេ នៅប្រទេសហ្វីលីពីនម្នាក់ទេ មេយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ឬភូមាសព្វថ្ងៃ គឺនាយឧត្ដមសេនីយ៍ មីន អូង ហ្លាំង (Min Aung Hlaing) ដែលធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្ដើមអំណាចពីអ្នកស្រី អូង សាន ស៊ូ ជី (Aung San Suu Kyi) ក្នុងឆ្នាំ២០២១ ក៏កំពុងប្រឈមនឹងការចេញដីកាចាប់ខ្លួនពីតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនេះដែរ។
ប្រធានអយ្យការអមតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ កាលពីចុងឆ្នាំ២០២៤ បានស្នើចៅក្រមឱ្យចេញដីកាចាប់ខ្លួនលោក មីន អូង ហ្លាំង (Min Aung Hlaing) ពីបទឧក្រិដ្ឋប្រព្រឹត្តិលើជាតិសាសន៍ភាគតិច រ៉ូហ៊ីងយ៉ា (Rohingya) ដែលកាន់សាសនា អ៊ិស្លាម។
រីឯនៅកម្ពុជាលោក ហ៊ុន សែន និង មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្បែរលោកមួយចំនួនទៀត ក៏ត្រូវបានលោក ម័រតុន សក្លា (Morton Sklar) ដែលមេធាវីអាម៉េរិកាំងតំណាងក្រុមសម្ព័ន្ធអ្នកតស៊ូមតិ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស ដាក់ពាក្យបណ្ដឹងព្រហ្មទណ្ឌ លើមេដឹកនាំគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារូបនេះ ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិដែរ កាលពីដើមឆ្នាំ២០១៤ ពីបទរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងរារាំងការស្វែងរកយុត្តិធម៌ សម្រាប់ជនរងគ្រោះ ក្នុងរបបខ្មែរ ក្រហម។
សមាជប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ នៅប្រទេសអូស្ត្រាលី កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈ ដែលរៀបចំឡើងដោយចលនាប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ (KMD) និងអង្គការដៃគូ បានសម្រេចជំរុញឱ្យមានការប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ទាក់ទងនឹងការដឹកនាំរបស់គាត់ ដែលបង្កើតឧក្រិដ្ឋកម្មបំផ្លាញប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាប្រព័ន្ធ។
ប្រធានអង្គការចលនាខ្មែរ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ (KMD) អ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរី នៅថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈថា ការបំផ្លិចបំផ្លាញ និងឧក្រិដ្ឋកម្ម ក្រោម ការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន និងក្រុមគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន មានច្រើនករណី និងជាប្រព័ន្ធ ដែលត្រូវជាប់បទ ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ដែលរួមមានការសម្លាប់ និងអំពើហិង្សានយោបាយ ដែលរកឃាតករមិនឃើញ ការចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពជាក្រុម ការបណ្ដេញប្រជាពលរដ្ឋចេញពីដីធ្លី រួមទាំងការបំផ្លាញសហគមន៍ដោយអំពើឆបោក។
អ្នកស្រី មូរ សុខហួរ៖ «ការដាក់បណ្ដឹងទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ទៅលើករណីលោក ហ៊ុន សែន នេះ មិនមែនជាការសំណើលើកទី១ ថ្មីៗ នេះ ទេ រឿងនេះ យើងបានធ្វើកិច្ចការនេះ អស់រយៈពេលច្រើនឆ្នាំណាស់មកហើយ។ តាមខ្ញុំដឹងករណីនេះ មានមេធាវីច្បាស់លាស់ មានក្រុមអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ពលរដ្ឋខ្មែរច្បាស់លាស់ ហើយមេធាវីនោះ បានផ្ដល់នូវព័ត៌មានទៅដល់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ហើយខ្ញុំបានដឹងថា គេបានទទួលយកហើយ នៅករណីលោក ហ៊ុន សែន នេះ។ នេះមិនមែនជារឿងថ្មី តែយើងសូមឱ្យជំរុញ ហើយនឹងបើកករណីហ្នឹងជាថ្មីម្ដងទៀត»។
អ្នកឃ្លាំមើលកត់សម្គាល់ថា កម្ពុជានៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមគ្រួសារត្រកូល ហ៊ុន តាំងពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីឪដល់នាយករដ្ឋមន្ត្រីកូន ឃើញមានការអំពើហិង្សា វាយដំឱ្យរបួស និងពិការ រួមទាំងការចាប់ដាក់ពន្ធនាគារច្រើនរយនាក់។ ក្រៅពីនេះ ក៏មានបុគ្គលល្បីៗ ជាច្រើនរូប ត្រូវបានគេសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ ដូចជា អ្នកស្រី ពិសិដ្ឋ ពិលិកា ព្រះសង្ឃ សំ ប៊ុនធឿន លោក ឈុត វុទ្ធី លោក ជា វិជ្ជា លោកបណ្ឌិត កែម ឡី លោក លិម គិមយ៉ា រហូតទៅដល់អ្នកសារព័ត៌មាន និងថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពជាច្រើនរូបទៀត។
អ្នកឃ្លាំមើលលើកឡើងថា ក្រៅពីការប្រឈមនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ លោក ហ៊ុន សែន ក៏ត្រូវរងការចោទប្រកាន់ នូវឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមមួយទៀតដែរ ដូចជា ករណីសម្លាប់ឈ្លើយសឹករបស់គណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច មានលោក ហូ សុខ ជាដើម ក្នុងអំពើរដ្ឋប្រហារ ដែលប្រព្រឹត្តដោយលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។