ដោយ ជី វិតា
2024.04.16
RFA
ស្ដាប់ ឬទាញយកសំឡេង
ទិដ្ឋភាពចលាចលរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ពេលក្រុមឧទ្ទាមខ្មែរក្រហម ចូលមកដល់ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ រូប៖ AFP
ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ គឺជាថ្ងៃមហាជោគជ័យរបស់ក្រុមឧទ្ទាមខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែវាជាថ្ងៃមហាសោកសៅ នៃប្រជាជាតិខ្មែរ។
ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយដណ្ដើមបានទីក្រុងភ្នំពេញ ខ្មែរក្រហមបានធ្វើរឿងមួយ ដែលពិភពលោកមិននឹកស្មានដល់ នោះគឺ ការបណ្ដេញមនុស្សចេញពីទីក្រុងទាំងអស់ ឱ្យទៅរស់នៅតាមទីជនបទ ហើយចាប់ផ្ដើមធ្វើបដិវត្តន៍ជ្រុលនិយមស្រដៀងគ្នានឹងបដិវត្តន៍នៅប្រទេសចិនដែរ។
តើបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម និងបដិវត្តន៍ចិន មានអ្វីខ្លះ និងមានគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងណា?
ទីក្រុងភ្នំពេញ គឺជាទីជម្រកចុងក្រោយគេបង្អស់របស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែររាប់សែននាក់ ដែលបានរត់គេចចេញពីភ្លើងសង្រ្គាម ដែលបានឆាបឆេះនៅតាមបណ្ដាខេត្តទូទាំងប្រទេស។
ចំនួនមនុស្សបានកើនឡើងដល់ ៣លាននាក់ នៅថ្ងៃដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ ហើយប្រកាសពីជ័យជម្នះរបស់ពួកគេ បន្ទាប់ពីច្បាំងគ្នាយ៉ាងបង្ហូរឈាមអស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំជាមួយទាហាននៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ។
វត្តមានរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហមក្នុងសម្លៀកបំពាក់ព៌ណខ្មៅតំណាងឱ្យកសិករ
នៅទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានម៉ោងដំបូងនោះ បានសាងស្នាមញញឹម និងក្ដីសង្ឃឹមដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលនាំគ្នាយល់ខុសថា ស្រុកទេសបានសុខសាន្ដត្រាណហើយ។ ប្រជាពលរដ្ឋពាសពេញទីក្រុង និងទាហាន លន់ នល់ ដែលទម្លាក់អាវុធមួយចំនួន បានឈរតាមថ្នល់ទះដៃស្វាគមន៍ខ្មែរក្រហមដោយអំណរ។
ប៉ុន្តែភាពសប្បាយរីករាយត្រូវរលាយសូន្យមួយរំពេច នៅពេលទាហានខ្មែរក្រហម ដែលមានទឹកមុខមាំ និងម៉ឺងម៉ាត់ បានចាប់ផ្ដើមបណ្ដេញមនុស្សទាំងអស់ចេញពីទីក្រុង។
ខ្មែរក្រហមបានប្រើពេលតែបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះក្នុងការបង្ខំមនុស្សចំនួន ៣លាននាក់ ឱ្យចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញដោយគ្មានការលើកលែង សូម្បីតែអ្នកជំងឺក្នុងមន្ទីរពេទ្យ។
ខ្មែរក្រហមមិនមែនបោសសម្អាតមនុស្សឱ្យអស់តែពីទីក្រុងភ្នំពេញនោះទេ គឺគ្រប់ទីរួមខេត្ត-ក្រុងទាំងអស់ទូទាំងប្រទេសឱ្យទៅរស់នៅធ្វើស្រែចម្ការរួមគ្នា នៅតាមទីជនបទ ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ លេសសំអាងហេតុ ដែលខ្មែរក្រហមលើកយកមកកុហកពលរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯង នៅពេលនោះ គឺថា យន្តហោះអាមេរិកនឹងទម្លាក់គ្រាប់បែកលើទីក្រុង ដូច្នេះត្រូវនាំគ្នាប្រញាប់ចាកចេញ។
អ្នកខេត្តបាត់ដំបង ដែលរួចជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម លោក គង់ រៀន រំលឹកថា មិនមានការបាញ់ប្រយុទ្ធគ្នាទេ នៅពេលខ្មែរក្រហមចូលមកដល់ទីរួមខេត្ត ពីព្រោះទាហាន លន់ នល់ បានបាក់ទ័ពរត់អស់មុនទៅហើយ។ លោកនៅចាំថា ខ្មែរក្រហមបានដើរដេញពលរដ្ឋឱ្យចេញពីផ្ទះ ដោយសំអាងហេតុផលដូចនៅភ្នំពេញដែរ។
ការបណ្ដេញមនុស្សរាប់លាននាក់ចេញពីទីក្រុងយ៉ាងតក់ក្រហល់ គឺជាការចាប់ផ្ដើមធ្វើបដិវត្តន៍ហិង្សាដាច់ខាតរបស់ខ្មែរក្រហមទៅលើប្រជាជនខ្លួនឯង។ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវរឿងរ៉ាវខ្មែរក្រហមមួយចំនួនយល់ស្របគ្នាថា បដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម គឺជាបដិវត្តន៍ជ្រុលនិយមហួសលើសពីបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្តចិន និងសូវៀតទៅទៀត។
យ៉ាងហោចណាស់គំរូភាព (Model) បដិវត្តន៍ចិនចំនួនពីរដែរ ដែលមេខ្មែរក្រហមបានចម្លងយកមកអនុវត្តន៍នៅកម្ពុជា។ ទី១ គឺបដិវត្តន៍ «មហាលោតផ្លោះ» (Great Leap Forward) និងទី២ គឺបដិវត្តន៍វប្បធម៌។
មេដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តចិន លោក ម៉ៅ សេទុង ដែលចង់ឃើញប្រទេសចិនក្លាយជាប្រទេសឧស្សាហកម្មសេដ្ឋកិច្ចមួយយ៉ាងឆាប់រហ័សនោះ ក៏បានផ្ដួចផ្ដើមធ្វើបដិវត្តន៍មួយដោយដាក់ឈ្មោះថា «មហាលោតផ្លោះ» ដោយបានបង្ខំឱ្យប្រជាជនចិនបោះបង់ចោលការធ្វើស្រែចម្ការបែបទំនៀមទម្លាប់ និងជាលក្ខណៈឯកជន ដែលពួកគេបានធ្វើរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ មកជាលក្ខណៈសមូហភាពវិញ។ ប្រជាជនចិនត្រូវបានចល័ត និងបង្ខំឱ្យធ្វើការលើកទំនប់ជីកប្រឡាយនៅតាមទីជនបទ។
បដិវត្តន៍ «មហាលោតផ្លោះ» ដែលគ្មានការគិតគូរត្រឹមត្រូវ ពីឆ្នាំ១៩៥៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៦១ នោះ បរាជ័យធ្ងន់ធ្ងរ បណ្ដាលឱ្យប្រជាជនចិនប្រមាណពី ១៥ ទៅ ៥៥លាននាក់ស្លាប់ ភាគច្រើនដោយគ្រោះទុរភិក្ស។
បើទោះជាបដិវត្តន៍ «មហាលោតផ្លោះ» របស់ចិននេះបរាជ័យយ៉ាងមហន្ដរាយក្ដី ក៏មេដឹកនាំខ្មែរក្រហម បានលើកយកគំរូភាពបដិវត្តន៍មួយនេះមកអនុវត្តនៅកម្ពុជា នៅពេលពួកគេឡើងកាន់អំណាចនាឆ្នាំ១៩៧៥។ អ្វីដែលកាន់តែមិនសមទំនងនោះ គឺមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ដូចជា សាឡុត ស ឬប៉ុល ពត ដែលបានធ្វើដំណើរទៅជួបមេដឹកនាំចិននៅឆ្នាំ១៩៦៥ នោះ បានធ្វើលើសពីបដិវត្តន៍ចិនទៅទៀត ពោលគឺបដិវត្តន៍ចិនដាក់ឈ្មោះត្រឹមថា «មហាលោតផ្លោះ» តែមេខ្មែរក្រហមយកមកបន្ថែមថា «មហាលោតផ្លោះ មហាអស្ចារ្យ»។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រវត្តិខ្មែរក្រហម បណ្ឌិត ក្រែក អិចជេសិន (Craig Etcheson) ដែលជាអតីតប្រធានក្រុមស៊ើបអង្កេតនៃការិយាល័យសហព្រះរាជអាជ្ញារបស់សាលាក្តីខ្មែរក្រហមផងនោះ ឱ្យដឹងថា បដិវត្តន៍មហាលោតផ្លោះទាំងពីររបស់ពូកគេ ដែលមិនមានការគិតគូរត្រឹមត្រូវ ខ្វះខាតបច្ចេកវិជ្ជានិងទស្សនៈវិស័យ ទើបនាំឱ្យមានផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរ ។
ក្រែក៖ «បដិវត្តន៍មហាលោតផ្លោះរបស់ចិន មានគោលបំណងធំពីរ។ ទី១ គឺការធ្វើសមូហភាវូបនីយកម្មវិស័យកសិកម្ម ដោយលុបបំបាត់ចោលកម្មសិទ្ធិឯកជនផ្នែកកសិកម្ម។ ប៉ុន្តែទទួលបានលទ្ធផលផ្ទុយពីការចង់បាន ពោលគឺផលិតផលកសិកម្មបែរជាដាំក្បាលចុះ បណ្ដាលឱ្យមានគ្រោះទុរភិក្ស កើតបញ្ហាអត់ឃ្លានពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។ ទី២ គឺមេដឹកនាំចិន ម៉ៅ សេទុង ចង់ធ្វើឧស្សាហភាវូបនីយកម្មវិស័យសេដ្ឋកិច្ចចិន ឱ្យរីកចម្រើនឆាប់រហ័ស ដោយបង្ខំឱ្យប្រជាជនចិនបញ្ចេញកម្លាំងពលកម្មផលិតដែកថែបនៅតាមផ្ទះ ឬនៅតាមការដ្ឋានរួមក្នុងឃុំរបស់ពួកគេ។ ជាលទ្ធផល ផែនការទី២នេះក៏បរាជ័យទៀត ហើយក្រោយមក យើងឃើញខ្មែរក្រហមបានយកបដិវត្តន៍មហាលោតផ្លោះរបស់ចិននេះ មកអនុវត្តនៅកម្ពុជា ហើយលទ្ធផល ក៏បរាជ័យទៀត»។
ប្រឈមមុខនឹងភាពបរាជ័យនេះ ទាំងមេដឹកនាំចិន ម៉ៅ សេទុង ទាំងមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត តែងតែបន្ទោសថា មកពីអ្នកអនុវត្តគោលនយោបាយរបស់ពួកគេ ធ្វើមិនបានត្រឹមត្រូវ និងថា មកពីមានអ្នកប្រឆាំង។
ប៉ុល ពត ទៅអរគុណ មេដឹកនាំចិន ម៉ៅ សេទុង ក្រោយរំដោះក្រុងភ្នំពេញ ក្រោយពីឡើងកាន់អំណាចបានជាង ២ខែ ប៉ុល ពត បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសចិន ដើម្បីអរគុណមេដឹកនាំចិន គឺសមមិត្តប្រធាន ម៉ៅ សេទុង។ យោងតាមកំណត់ហេតុប្រជុំ ដែលតម្កល់ទុកនៅ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារ វិលសិនសេនធើរ៍ (Wilson Center) នៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន (Washington, DC) សហរដ្ឋអាមេរិកបញ្ជាក់ថា ប៉ុល ពត ដែលជាលេខាមជ្ឈិមបក្ស នៃបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា និង អៀង សារី ជាសមាជិក បានជួបសន្ទនាជាមួយ ម៉ៅ សេទុង នៅទីក្រុងប៉េកាំង ថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៥។
សម្រង់ខ្លឹមសារខ្លះក្នុងកំណត់ហេតុនោះ បានឱ្យដឹងថា គឺសមមិត្តប្រធាន ម៉ៅ សេទុង បានពោលទៅកាន់ ប៉ុល ពត ថា «យើងពេញចិត្តនូវអ្វីដែលសមមិត្តបានធ្វើមកដល់ពេលនេះ។ បទពិសោធន៍ជាច្រើនរបស់សមមិត្តមានភាពល្អប្រសើសរជាងយើង។ ចិនមិនមានគុណសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីរិះគន់សមមិត្តទេ»
ប៉ុល ពត ឆ្លើយតបទៅលោកប្រធាន ម៉ៅ សេទុង វិញថា៖ «យើងខ្ញុំតែងតែគោរពសមមិត្តប្រធាន និងបានរៀនសូត្រនូវកិច្ចការ និងស្នាដៃរបស់សមមិត្តប្រធាន។ សំណេរមគ្គុទេសក៍របស់សមមិត្តប្រធាន បានជួយតម្រង់ផ្លូវបដិវត្តន៍យើងរហូតដល់បានសម្រេចជោគជ័យទូទាំងប្រទេស។ ប្រាកដណាស់ ចាប់ពីពេលនេះតទៅ យើងខ្ញុំនឹងធ្វើតាមនូវអ្វីៗ ដែលសមមិត្តប្រធានមានប្រសាសន៍។ តាំងពីក្មេងមក ខ្ញុំបានសិក្សាស្នាដៃជាច្រើនរបស់សមមិត្តប្រធាន ជាពិសេស បានរៀនសូត្រពីឯកសារទាក់ទងនឹងយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើសង្រ្គាមប្រជាជន។ ស្នាដៃរបស់សមមិត្តប្រធានបានជួយតម្រង់ទិសបក្សរបស់យើងទាំងមូលនៅក្នុងគ្រា ដែលពួកយើងកំពុងតស៊ូផ្នែកនយោបាយ និងយោធា។ ហើយនៅក្នុងដំណាក់កាលតស៊ូណាមួយ ដែលបានយើងជួបឧបសគ្គ យើងតែងតែបើកតម្រាមគ្គុទេសក៍ស្ដីពីការតស៊ូនៅភ្នំជិងកាំង (Jinggang Mountains) របស់សមមិត្តប្រធានមកមើល។
ប្រធាន ម៉ៅ សេទុង ឆ្លើយតបទៅ ប៉ុល ពត វិញថា ចូរកុំកូពីឬធ្វើតាមគំរូរបស់ចិនទាំងស្រុងអី ពីព្រោះពួកយើងក៏បានបង្កើតកំហុសច្រើនណាស់ដែរ។
បដិវត្ត៍វប្បធម៌
ក្រោយពីបដិវត្តន៍ «មហាលោតផ្លោះ» របស់ខ្លួនបរាជ័យ ម៉ៅ សេទុង ចាប់ផ្ដើមសង្ស័យច្រើន ជាពិសេស លោកបារម្ភអំពីការរីកធំធាត់នៃរបបមូលធននិយម ដែលសត្រូវនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ដែលលោកបានប្រឹងកសាងផ្ទាល់។
មិនបង្អង់យូរ នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ម៉ៅ សេទុង ក៏ចាប់ផ្ដើមសាកល្បងធ្វើបដិវត្ត៍ថ្មីមួយទៀត ដែលកាន់តែផ្ដាច់ការជាងមុន នោះគឺអ្វីដែលពិភពលោកស្គាល់ថាជា «បដិវត្ត៍វប្បធម៌»។
គោលបំណងនៃបដិវត្ត៍វប្បធម៌ចិន គឺរក្សាឱ្យបានគង់វង្សនូវលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត និងកំទេចចោលពួកអ្នកមូលធន ពួកប្រតិកិរិយា ឬពួកសក្ដិភូមិ ដែលអ្នកកុម្មុយនិស្តនិយមចោទថា ជាអ្នកជញ្ជក់ឈាមប្រជាជនឱ្យអស់ពីសង្គមចិន។
ប្រធាន ម៉ៅ សេទុង នៅពេលនោះ បានប្រមូលកម្លាំងយុវជនទូទាំងប្រទេស ដោយដាក់ឈ្មោះថា ឆ្មាំក្រហម ហើយផ្ដល់អំណាចឱ្យពួកគេ ធ្វើការបោសសំអាត ឬកំទេចចោលនូវអ្វីដែលជានិមិត្តរូប ឬកម្មសិទ្ធនៃរបបចាស់បួនយ៉ាង នោះគឺគំនិត ឬមនោគមន៍វិជ្ជាចាស់ៗ វប្បធម៌ចាស់ៗ ប្រពៃណីចាស់ៗ និងទំនៀមទម្លាប់ចាស់ៗ។
បដិវត្ត៍វប្បធម៌ចិន ដែលមានអាយុកាល ១០ឆ្នាំ ផ្ដួចផ្ដើមដោយប្រធាន ម៉ៅ សេទុង នោះត្រូវបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅឆ្នាំ១៩៧៦ ដែលជាឆ្នាំ ម៉ៅ សេទុង បានទទួលមរណភាពដែរ។ បដិវត្ត៍វប្បធម៌នេះ ក៏បានធ្វើឱ្យប្រជាជនចិនរាប់សិបលាននាក់ស្លាប់ ដោយសារការសម្លាប់ ការធ្វើការបាក់កម្លាំង និងការអត់អាហារ។
ទោះបែបនេះក្ដី បដិវត្ត៍វប្បធម៌ចិន ក៏នៅតែជាគំរូភាពមួយរបស់មេដឹកខ្មែរក្រហមដែរ។ ក្រោមរបបខ្មែរក្រហមអ្វីៗ ដែលចាស់ៗ ហើយដែលខ្មែរក្រហមចាត់ទុកថា ជាសត្រូវបដិវត្តនោះ គឺជាកំអែល ជាកាកសំណល់នៃសង្គមចាស់ សង្គមសក្ដិភូមិ ដែលត្រូវកំទេចចោល។
ឧទាហរណ៍៖ ចម្រៀងពីសង្គមចាស់ ប្រពៃណីវប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ពីបូរាណ រាប់តាំងពីរពិធីរៀបមង្គការរហូតដល់ការនិយាយស្ដីបែបនៃរបបមុន ត្រូវបំបាត់ចោល ជំនួសមកវិញនូវការនិយាយស្ដីភាសាបដិវត្តន៍ ដែលខ្មែរក្រហមអះអាងថា ទើបវាឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពស្មើវណ្ណៈគ្នា គឺគ្មានអ្នកជិះជាន់គេ និងគ្មានអ្នកត្រូវគេជិះជាន់នៅក្នុងសង្គមបដិវត្តន៍ដ៏មហាលោតផ្លោះ មហាអស្ចារ្យ។
ប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវហៅគ្នាថា «មិត្ត» ឬ «សមមិត្ត» មិត្តបង មិត្តប្អូន រហូតដល់ហៅឪពុកម្ដាយខ្លួនឯងថា មិត្តម៉ែ មិត្តពុក ទៀតផង។ ពាក្យទទួលទានអាហារ ពិសា ញ៉ាំ ស៊ី ត្រូវជំរុះចោល ហើយប្រើពាក្យថា ហូប មកជំនួសវិញ។
អ្នករស់ជីវីតពីរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់ទៀត គឺលោក យ៉ាន់ យឿត បច្ចុប្បន្នរស់នៅរដ្ឋម៉ូនីសូតា Minnesota សហរដ្ឋអាមេរិក រំលឹកឡើងថា ខ្មែរក្រហមបង្ខំឱ្យប្រជាជនជំរុះចោលទាំងអស់នូវអ្វី ដែលធ្លាប់មានពីមុនមក ដើម្បីចូលរួមធ្វើបដិវត្តន៍ ឬការផ្លាស់ប្ដូរ។
មានតែអង្គការបដិវត្តន៍ ឬបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាតែមួយគត់ ដែលត្រូវគោរពប្រតិបត្តិ។ លោក យ៉ាន់ យឿត បញ្ជាក់ថា អ្នកហ៊ានជំទាស់ត្រូវបាត់ខ្លួនជារៀងរហូត។
មានតែចម្រៀងបដិវត្តន៍ ដែលគ្មានមនោសញ្ចេតនាស្នេហាអូនបងប៉ុណ្ណោះ ដែលខ្មែរក្រហមតម្រូវឱ្យលើកស្ទួយ។ លោក យ៉ាន់ យឿត រំលឹកពីបទចម្រៀងខ្មែរក្រហម។
បទចម្រៀងខ្មែរក្រហមតែងឆ្លុះបញ្ចាំងពីគុណបំណាច់របស់អង្គការនិងការតស៊ូបដិវត្តន៍បង្កប់ដោយភាពម៉ឹងម៉ាត់ដាច់ខាត និងអួតសរសើរពីវារភាពរបស់កងទ័ពបដិវត្តន៍ ដែលអាចយកឈ្នះរបប លន់ នល់ ដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិកជាខ្នងបង្អែកជាដើម។
ក្រៅពីការចាត់ទុកបទចម្រៀងពីសម័យមុនថា ជាកម្អែលនៃសង្គមចាស់ ដែលត្រូវបំបាត់ចោលហើយ ខ្មែរក្រហមក៏បានកម្ទេចចោលអ្នកនិពន្ធ បញ្ញវន្ត តារាសម្ដែង និងមន្ត្រីរាជការ នៃសង្គមចោលអស់ជាច្រើនរាប់មិនអស់ទៀតផង។
បើទោះជាមិនបានឃើញការសម្លាប់ផ្ទាល់ភ្នែក លោក គង់ រៀន ប្រាប់ថា លោកបានឃើញខ្មែរក្រហមចងមនុស្សយកទៅ។
រីឯលោក យ៉ាន់ យឿត ឱ្យដឹងបន្ថែមថា ឪពុករបស់លោក ដែលជាឈ្មួញទិញគោពីខេត្តបាត់ដំបងដឹកទៅលក់នៅក្រុងភ្នំពេញ និងជាប្រធានប្រជាការពារក្នុងភូមិសម័យ លន់ នល់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រហារជីវិត។
មេដឹកនាំចិន ម៉ៅ សេទុង និងមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត មានលក្ខណៈដូចគ្នាមួយ គឺការមិនទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួន។ ប្រទេសចិន ក្រោមការដឹកនាំផ្ដាច់ការរបស់ ម៉ៅ សេទុង រយៈពេល ២៧ ឆ្នាំ (១៩៤៩-១៩៧៦) បានធ្វើឱ្យប្រជាជនចិនសា្លប់ចន្លោះពី ៤០ ទៅ ៨០លាននាក់ ដោយសារគ្រោះទុរភិក្ស ការចាប់ដាក់គុកបង្ខំឱ្យធ្វើពលកម្ម និងការប្រហារជីវិត។ ជាជាងទទួលស្គាល់កំហុស ដើម្បីបង្ហាញការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួន ចំពោះជនរងគ្រោះ ម៉ៅ សេទុង បែរជាលើកសរសើរពីគុណសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ដែលក្នុងចំណោមនោះ លោកថា គឺលោកនេះឯង ជាអ្នកដឹកនាំការតស៊ូវាយបណ្ដេញកងទ័ពឈ្លានពានជប៉ុនចេញពីប្រទេសចិន។
ស្រដៀងគ្នាទៅនឹង ម៉ៅ សេទុង ដែរ ប៉ុល ពត ដែលធ្វើឱ្យប្រជាជនកម្ពុជាស្លាប់ជិត ២លាននាក់ ដោយការប្រហារជីវិត ការបង្ខំឱ្យធ្វើការបាក់កម្លាំង ការអត់អាហារ និងជំងឺដង្កាត់ នៅក្រោមរបបដឹកនាំរបស់គាត់នោះ ក៏មិនបង្ហាញការទទួលខុសត្រូវដែរ។
ឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួររបស់អ្នកកាសែតអាម៉េរិកាំង លោក ណេត ស្សេយ៉ើ (Nate Thayer) នៅពេលសួរថា តើគាត់គួរតែសុំទោសប្រជាជនខ្មែរជាសាធារណៈ ចំពោះកំហុសរបស់គាត់ ឬទេ ប៉ុល ពត ដែលពេលនោះស្ថិតក្រោមការឃុំខ្លួនរបស់មេខ្មែរក្រហមតាម៉ុក នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ បានឆ្លើយតបថា៖ ទុកឱ្យប្រវត្តិសាស្ត្រ និងប្រជាជនជាអ្នកវិនិច្ឆ័យ ដោយបញ្ជាក់អ្វី ដែលគាត់ធ្វើកន្លងមក វាមានខុស និងមានល្អ។ ស្រដៀងគ្នាទៅនឹង ម៉ៅ សេទុង ដែរ ប៉ុល ពត អះអាងទៀតថា ប្រសិនបើមិនមានការដឹកនាំនូវការតស៊ូរបស់គាត់ទេ នោះប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានវៀតណាមលេបត្របាក់យកយូរណាស់មកហើយ។
យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ ប៉ុល ពត បានស្លាប់យ៉ាងឯកោ នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង នៅឆ្នាំ១៩៩៨ មុនសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមលេចចេញជារូបរាង។ សាលាក្ដីខ្មែរក្រហមកូនកាត់ ដែលមានអង្គការសហប្រជាជាតិចូលរួម បានចាប់ផ្តើមដំណើរការនៅឆ្នាំ២០០៦ និងដែលបានបិទបញ្ចប់នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២នោះ បានជំនុំជម្រះចប់សព្វគ្រប់ទៅលើមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមចំនួន ៣នាក់គត់។
អ្នកលោក គង់ រៀន ដែលបាត់បង់បងប្អូនបង្កើតពីរនាក់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម យល់ឃើញថា សាលាក្ដីខ្មែរក្រហម ដែលបានចំណាយពេល ១៦ឆ្នាំ និងថវិកាជិត ៣៤០លានដុល្លាអាមេរិក ហើយផ្ដន្ទាទោសមេខ្មែរបានត្រឹម ៣នាក់នោះ គឺមិនបានផ្ដល់យុត្តិធម៌ពេញលេញដល់ជនរងគ្រោះទេ។
អតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមទាំងបីរូប ដែលសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមបានផ្ដន្ទាទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតនោះ មាន នួន ជា អនុលេខាបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា និងជាប្រធានសភាប្រជាជន កាំង ហ្កេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ប្រធានមន្ទីរ ស២១ ឬគុកទួលស្លែង និង ខៀវ សំផន ប្រធានគណៈប្រធានរដ្ឋ នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬរបបខ្មែរក្រហម។ ពួកគេទាំងបីរូប ជាប់ទោសពីបទឧក្រិដ្ឋនានា ក្នុងនោះរួមមាន ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ដែលបានប្រព្រឹត្តនៅកម្ពុជា ពីថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ថ្ងៃទី៦ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ ក្នុងចំណោមទណ្ឌិតទាំងបីរូបនេះ មានតែលោក ខៀវ សំផន ម្នាក់គត់នៅមានជីវិត មានអាយុ ៩៤ឆ្នាំ ដែលកំពុងស្ថិតក្នុងពន្ធនាគារខេត្តកណ្ដាល៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។